Madeleine Hillen is extern juridisch adviseur voor de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) waar ze een bijdrage levert aan hun maatschappelijke programma’s. Een daarvan is de bescherming van ouderen tegen financieel misbruik. Sinds 2013 is ze hier verantwoordelijk voor het stappenplan wilsbekwaamheid en de periodieke aanpassingen daarvan. Daarnaast is Madeleine werkzaam bij Het Notarieel Bureau, een adviesbureau voor notarissen. Daar beantwoordt ze juridisch-inhoudelijke en deontologische vragen van individuele notarissen. Madeleine geeft regelmatig cursussen en publiceert in juridische tijdschriften.

In dit blog gaat Madeleine in op de rol van de notaris bij het beoordelen van wils(on)bekwaamheid, de uitdagingen die daarbij komen kijken en de hulpmiddelen die zij kunnen inzetten om cliënten zo goed mogelijk te begeleiden.

Definitie van wilsonbekwaamheid
“Iemand wordt als wilsonbekwaam beschouwd als hij of zij door een tijdelijke of blijvende stoornis van de geestvermogens niet in staat is om een redelijke waardering te maken van de belangen die bij een rechtshandeling spelen”, legt Madeleine uit. “Als je bijvoorbeeld een bedrag wil uitlenen, dan moet je kunnen overzien of je zelf nog genoeg overhoudt, ook als dat bedrag niet meer terugbetaald wordt.”

Beoordeling van wilsonbekwaamheid
“Als het gaat om een rechtshandeling die wordt neergelegd in een notariële akte, dan is het de notaris die moet beoordelen of de handelende persoon wilsonbekwaam is”, zegt Madeleine. “De notaris mag daarbij indien nodig de hulp van een arts inroepen, maar blijft zelf eindverantwoordelijk voor de beoordeling.”

Uitdagingen voor notarissen bij het vaststellen van wilsonbekwaamheid
Het beoordelen van wilsbekwaamheid van een cliënt is voor een notaris geen eenvoudige taak. “De notaris moet het doen met de informatie die hij van de cliënt krijgt, de informatie die hem door anderen uit eigen beweging wordt gegeven en de informatie die hij zelf uit het gesprek met de cliënt voert. Dat stelt hoge eisen aan de gespreksvaardigheid en de opmerkzaamheid van de notaris. Ook is niet uitgesloten dat de cliënt niet volledige openheid van zaken geeft (al dan niet bewust). Echter, kan de notaris niet zomaar achter de rug van de cliënt om informatie over die cliënt inwinnen bij anderen, zoals uit eigen beweging rondvragen of zijn cliënt niet toevallig dementie heeft.”

Juridische instrumenten voor notarissen bij wilsonbekwaamheid
Notarissen spelen een cruciale rol in het beschermen van personen die niet (meer) in staat zijn hun eigen belangen te behartigen. Maar welke juridische middelen hebben zij tot hun beschikking? “Dat hangt er maar vanaf wat er met ‘de belangen van de wilsonbekwame persoon’ wordt bedoeld. Als dat belang vergt dat de voorgenomen rechtshandeling niet wordt verricht, is het juridische instrument dat de notaris heeft: dienstweigering. De notaris weigert dan de akte te passeren. Denk aan een wilsonbekwame persoon die zijn huis voor een veel te lage prijs heeft verkocht. Als het belang vergt dat de rechtshandeling juist wel wordt verricht, dan kan het instrument zijn: bevorderen dat er een rechterlijke beschermingsmaatregel (bewind of curatele) wordt uitgesproken, maar dat biedt niet altijd een oplossing.”

Ontwikkelingen met betrekking tot wilsonbekwaamheid en de rol van het notariaat
Er zijn twee belangrijke ontwikkelingen die een behoorlijk spanningsveld opleveren voor de notaris. “De ontwikkeling in de samenleving is dat steeds vaker achteraf, en meestal door familieleden van cliënt die op welke manier dan ook teleurgesteld zijn door de inhoud van de notariële akte, vraagtekens worden gezet bij de wilsbekwaamheid van de cliënt, soms onder dreiging van klachtprocedures. Dat legt druk op de notaris en dat kan leiden tot snellere dienstweigering in toekomstige gevallen, uit voorzichtigheid.

Daartegenover staat de ontwikkeling die voortkomt uit het (internationaal verdrags)recht, dat mensen met een beperking zoveel mogelijk in staat moeten worden gesteld om hun rechten te realiseren. Dat brengt dan juist weer mee dat notarissen niet zo snel mogen besluiten tot dienstweigeren, maar moeten zoeken naar mogelijkheden om de cliënt toch te helpen met wat die wil.”

Heldere communicatie en goede dossiervoering
Madeleine geeft een aantal tips hoe notarissen op deze ontwikkelingen kunnen inspelen. “Door goede gesprekstechnieken kan het overzicht en de beslisvaardigheid van de cliënt worden vergroot. Door goede dossiervorming kan de last van vragen achteraf beheersbaar blijven. En door met de cliënt te bespreken wat die zelf kan doen om zijn beslissingen en regelingen te laten ‘landen’ bij de betrokkenen, kan het ontstaan van wantrouwen worden voorkomen. Maar dat blijft de keuze van de cliënt.”

Congres Wilsonbekwaamheid: theorie en praktijk
Tijdens het congres leer je hoe wilsonbekwaamheid wordt beoordeeld en welke eisen gelden voor vertegenwoordigers. Je krijgt inzicht in de wetgeving rondom curatele, bewindvoering en mentorschap, evenals alternatieven zoals het levenstestament. Het plenaire ochtendprogramma geeft je algemene handvatten. In de middag ga je aan de slag met casuïstiek binnen jouw sector. Je kunt kiezen uit: GGZ, ouderenzorg, gehandicaptenzorg of notariaat.

Schrijf je hier in voor de voorjaars- of najaarseditie.