Ingrid Verbeek is gepromoveerd somnoloog-slaaptherapeut. Ze studeerde Medische Biologie en promoveerde in 2004 aan de afdeling Medische Psychologie van de Rijksuniversiteit Groningen op de niet-medicamenteuze behandeling van insomnie. Ingrid is een van de oprichters van het Centrum voor Slaapgeneeskunde van Kempenhaeghe. Ze geeft regelmatig nascholingen aan collega’s in de eerste- en tweedelijnszorg over de gedragsmatige behandeling van chronische insomnie. Ingrid is auteur van de hulpboeken ‘Rustig slapen – Je leven lang een goede nachtrust’ en ‘Behandeling van langdurige slapeloosheid – protocollen voor de GGZ’.

In dit blog vertelt Ingrid over veelvoorkomende misverstanden rondom slaap en veroudering, en de kansen binnen de gezondheidszorg om slaapproblemen effectief te behandelen.

Misverstanden rondom slaap en veroudering
Slaapproblemen komen regelmatig voor bij ouderen en hebben een grote impact op hun kwaliteit van leven. Dit thema verdient meer aandacht in de zorg. “Een veelvoorkomend misverstand is dat slaap op oudere leeftijd hetzelfde zou moeten zijn als in je jongere jaren. In werkelijkheid zijn er grote verschillen in de slaap tussen jongvolwassenen en ouderen. Het is normaal dat slaap verandert: ouderen slapen vaak lichter en worden vaker wakker gedurende de nacht. Het goede nieuws is dat naarmate je ouder wordt, je lichaam hier beter mee kan omgaan. Deze veranderingen zijn een natuurlijk onderdeel van het verouderingsproces en vormen op zichzelf geen reden tot zorg. Sterker nog, je zorgen maken over deze veranderingen kan in sommige gevallen juist leiden tot slaapproblemen.

Een ander misverstand is dat uitslapen verstandig zou zijn. Denk maar eens aan mensen die net met pensioen zijn gegaan en in de ochtend ineens langer in bed kunnen blijven liggen. Echter, je kunt je beter vasthouden aan vaste slaaptijden, omdat dit bijdraagt aan een betere slaapkwaliteit.”

Het vroegtijdig herkennen van slaapproblemen
Zorgprofessionals spelen een cruciale rol bij het vroegtijdig signaleren van slaapproblemen bij ouderen. “Het begint met het serieus nemen van slaapklachten en het stellen van gerichte vragen over slaap. Denk aan: ‘In hoeverre beïnvloedt slecht slapen uw dagelijks functioneren?’ Het is belangrijk dat je goed doorvraagt en niet stopt bij een enkel antwoord. Het gebruik van een slaapevaluatielijst en een slaapdagboek kunnen helpen om een duidelijker beeld te krijgen van de ernst van de klachten en het slaappatroon. Het kan ouderen inzicht geven dat de bedtijden bijvoorbeeld een stuk langer zijn dan toen ze nog werkten. Regelmatige opvolging van de slaap met een slaapdagboek of slaapevaluatielijst geeft daarnaast inzicht in verbeteringen of aanhoudende klachten.”

Uitdagingen in de gezondheidszorg bij langdurige slaapproblemen
Ingrid gaat in op de grootste uitdaging rondom slaapzorg. “Hoewel de groep mensen met slaapproblemen groot is, zijn er momenteel te weinig zorgverleners die gespecialiseerd zijn in het behandelen van deze klachten. Cognitieve gedragstherapie voor insomnie (CGT-i) is een effectief middel om langdurige slapeloosheid aan te pakken, maar men denkt vaak dat alleen een psycholoog deze behandeling kan uitvoeren. Dat is een misverstand. Praktijkondersteuners, coaches en andere zorgverleners kunnen met een basisopleiding in slaapbehandeling al veel betekenen. Daarom spreek ik liever van ‘gedragsmatige slaapbehandeling’ in plaats van cognitieve gedragstherapie. Bij de laatste term denken zorgverleners toch vaak: ‘Dit valt buiten mijn expertise.’”

E-health speelt een steeds grotere rol in de behandeling van slaapproblemen. “Het platform Leerslapen, opgezet door de Vrije Universiteit Amsterdam (VU), Slaapstraat, de Hersenstichting en het Centrum voor Slaapgeneeskunde van Kempenhaeghe, biedt zorgprofessionals praktische handvatten voor de behandeling van patiënten met chronische insomnie. Hier vind je bijvoorbeeld een e-learning over CGT-i en het online behandelprogramma i-Sleep, dat een huisarts of POH-GGZ kan inzetten om patiënten in de eerstelijnszorg te begeleiden.”

Meer aandacht voor slaapproblemen in de eerstelijnszorg
In de nieuwe NHG-Standaard Slaapproblemen (gepubliceerd in juli 2024) heeft slaapzorg in de eerstelijnszorg meer aandacht gekregen. “De standaard biedt zorgverleners praktische handvatten om slaapproblemen in de eerste lijn te behandelen en geeft richtlijnen voor doorverwijzing naar de tweedelijnszorg indien nodig.”

Tegelijkertijd benadrukt Ingrid het belang van nuance bij het beoordelen van slaapklachten. “Er is een groot verschil tussen iemand die zichzelf te weinig slaap gunt en iemand bij wie het slapen niet lukt. Zorgprofessionals moeten goed geïnformeerd zijn om dit onderscheid te maken, zodat ze gericht kunnen handelen en patiënten niet onnodig ongerust worden gemaakt. Niet elke klacht over slaap is direct een slaapprobleem. Daarnaast is het belangrijk dat zorgverleners weten hoe ze slaapproblemen bij het ouder worden vroegtijdig kunnen herkennen en hoe ze bijvoorbeeld ouderen met slaapproblemen bij dementie effectief kunnen ondersteunen.

Het is daarom mijn missie om een stevige basis voor slaapzorg te leggen, met een centraal informatiepunt waar zowel zorgverleners als patiënten betrouwbare informatie over slaap kunnen vinden.”

Lees ook het interview met huisarts Bart van Pinxteren over de aanpak van slaapproblemen in de eerste lijn.

Congres Slaapproblemen bij ouderen
Tijdens het congres Slaapproblemen bij Ouderen kun je je kennis over zorg en begeleiding voor ouderen met slaapproblemen uitbreiden. Je krijgt praktische handvatten om slaapklachten te diagnosticeren en behandelen. Naast Ingrid, komen er diverse artsen aan het woord, zoals een neuroloog, longarts en ouderenpsychiater.

“We besteden speciale aandacht aan de uitdagingen bij de oudere doelgroep met slaapproblemen, zoals het feit dat ouderen vaker moeite hebben met het bijhouden van gegevens, zoals een slaapdagboek. Tijdens het congres bespreken we hoe het gebruik van apps en e-healthprogramma’s hierin kunnen ondersteunen, en behandelen we gedragsmatige behandelmethoden die specifiek zijn afgestemd op ouderen.” Schrijf je hier in voor het congres.

Wil je meer weten over slaapzorg in de eerste en tweede lijn? Bekijk dan het congres Slaapproblemen in de 1e en 2e lijn.