Bart van Pinxteren werkt sinds 2001 als huisarts bij Huisartsen Oog in Al, een grote groepspraktijk in Utrecht. Naast zijn werk als huisarts is Bart veel actief op het gebied van e-health en vervult hij de rol van Chief Medical Information Officer bij Huisartsen Utrecht Stad (HUS). Daarnaast is hij webdesigner, waarbij hij voornamelijk websites maakt voor zorginstellingen en zorginitiatieven. In 2016 startte Bart met andere zorgverleners Slaapstraat, een zorgprogramma dat huisartsen traint om slaapzorg te kunnen geven in hun praktijk.

In dit blog vertelt Bart waarom het essentieel is om slaapproblemen al in de 1^e lijn aan te pakken.

Slaapproblemen en dagelijks functioneren
Veel mensen slapen wel eens slecht, maar wanneer wordt slecht slapen een probleem? Bart: “In feite is er sprake van een probleem als de patiënt naar de praktijk komt vanwege slaapklachten. Dit kan gaan om moeilijk in slaap vallen, niet kunnen doorslapen, of te vroeg wakker worden. Maar ook overdag kunnen slaapproblemen zich uiten, zoals continu slaperig zijn of plotseling in slaap vallen. Er is daarnaast een groep mensen die bijvoorbeeld last heeft van nachtmerries of rusteloze benen.”

Slaapgebrek kan grote gevolgen hebben voor het dagelijks functioneren en de algemene gezondheid. “Van slaapstoornissen is bekend, met name van insomnia (slapeloosheid), dat ze de kans op depressie en angststoornissen verhogen. Op lange termijn kan chronisch slecht slapen zelfs leiden tot somatische aandoeningen, waaronder obesitas, diabetes mellitus en hart- en vaatziekten. En dan heb je ook nog de sociaal-maatschappelijke impact; zo kan een slaapstoornis zorgen voor ziekteverzuim, verminderde werkprestaties en een verhoogde kans op ongelukken. Beeld je maar eens in wat er kan gebeuren als je een baan hebt waarbij je moet werken met gevaarlijke machines.”

Aanpak van slaapproblemen in de 1^e lijn
Het vroeg signaleren en aanpakken van slaapproblemen in de 1^e lijn is daarom cruciaal. Toch zoekt slechts 10 tot 15% van de mensen met slaapproblemen hulp bij de huisarts. Bart legt uit waarom hij denkt dat mensen die stap niet zetten: “Ik denk dat veel mensen ervan uitgaan dat slecht slapen er gewoon bij hoort. Ze zien het niet als iets afwijkends, misschien omdat ze altijd al slecht hebben geslapen, of omdat ze mensen in hun omgeving kennen die ook slecht slapen. Ze hebben waarschijnlijk van alles geprobeerd en denken: ‘de huisarts komt vast alleen met een slaappil.’ Mensen realiseren zich niet dat wij hen echt verder kunnen helpen, en niet door het voorschrijven van een pil.”

Uitdagingen in de huisartsenpraktijk
Bart haalt drie uitdagingen aan bij de behandeling van slaapproblemen in de huisartsenpraktijk. “Ten eerste, moet je als huisarts weten hoe je slaapproblemen bij een patiënt kunt signaleren. Patiënten kaarten dit niet altijd zelf aan en daarom moet je er alert op zijn dat dit ook bij andere klachten wel eens het onderliggende probleem zou kunnen zijn. Ten tweede is het belangrijk om onderscheid te maken tussen een slaapklacht en een daadwerkelijke slaapstoornis. Een klacht is wat iemand ervaart, maar dat hoeft niet meteen een slaapstoornis te zijn. Daarom moet je altijd eerst een waarschijnlijkheidsdiagnose stellen en niet meteen op basis van klachten gaan behandelen. Een advies dat voor de ene slaapstoornis nuttig is, kan voor een andere stoornis juist minder geschikt zijn.”

De grootste uitdaging is echter de beperkte toegang tot de meest effectieve behandeling voor de veelvoorkomende slaapstoornis insomnia: cognitieve gedragstherapie voor insomnia (CGT-I). “Hoewel psychologen in staat zijn om deze behandeling te geven, bieden ze het vaak niet aan, omdat het niet door de zorgverzekeraar wordt vergoed. Daarnaast zijn ziekenhuizen simpelweg niet ingericht op dit soort behandelingen. Gelukkig doen slaapoefentherapeuten veel goed werk en bieden die slaaptherapie aan met onderdelen van de CGT-I. Maar omdat de prevalentie van slaapstoornissen zo hoog is, zou het goed zijn om deze therapie ook aan te bieden bij de huisarts of de POH-GGZ”, aldus Bart.

Slaapstraat – zorgprogramma voor huisartsen
Het zorgprogramma Slaapstraat werd in 2016 opgezet door een groep Utrechtse zorgverleners, waaronder Bart, om huisartsen te ondersteunen. “We zagen dat er nog steeds te veel slaapmedicatie werd voorgeschreven. Eerdere pogingen om dit gebruik terug te dringen, door bijvoorbeeld brieven mee te geven bij de apotheek of huisarts, hadden weinig effect. We realiseerden ons dat we het anders moesten aanpakken: door nieuwe patiënten met slaapproblemen niet meteen te laten starten met slaappillen.”

Huisartsen, psychologen en praktijkondersteuners kwamen samen om een alternatief te ontwikkelen. “We concludeerden dat huisartsen een soort toolbox nodig hadden om mensen met slaapproblemen zonder medicatie te kunnen ondersteunen. Op basis van de NHG-standaard ontwikkelden we een praktisch en behapbaar zorgpad. Met steun van experts zoals dr. Ingrid Verbeek van het Expertisecentrum Slaapgeneeskunde Kempenhaeghe, somnologen uit de ziekenhuizen in de regio en de Hersenstichting, maakten we vervolgens een training die nu landelijk wordt aangeboden.

Tijdens de training leren we huisartsen om een goede slaapdiagnose te stellen. Per diagnose geven we aan wanneer zorgverleners moeten doorverwijzen en wanneer ze zelf kunnen behandelen. Daarnaast bespreken we slaaphygiëne adviezen, zoals minder koffie drinken, schermtijd beperken en het toepassen van slaaprestrictie.”

Congres Slaapproblemen in de 1^e en 2^e lijn
Het congres Slaapproblemen in de 1^e en 2^e lijn vindt plaats op 15 mei 2025 in Amersfoort. Tijdens dit congres zal Bart van Pinxteren dieper ingaan op hoe hij slaapzorg biedt in zijn praktijk en wat de rol van de 1^e lijn hierin kan zijn. “Het gaat erom dat je als huisarts de patiënt echt bij de hand neemt. Wees duidelijk, maak samen een plan, introduceer een slaapdagboek en heb regelmatig evaluatiemomenten met elkaar. Hoe je dit precies doet, leggen we uit tijdens het congres. Op deze dag hoop ik andere zorgverleners te inspireren en te laten zien dat het echt de moeite waard is om slaapproblemen van patiënten aan te pakken.” Tijdens het congres zullen ook andere slaapexperts hun inzichten uitgebreid delen.

Schrijf je hier in!