Van maandag 23 december tot en met vrijdag 27 december is Medilex gesloten. Vanaf maandag 30 december zijn wij weer bereikbaar. Wij wensen je alvast fijne feestdagen!
Lees verder
Geaccrediteerd
Onafhankelijk
Beoordeeld met een 8
“Blijf zo dicht mogelijk bij me uit de buurt.” Petra de Vreede, rouw- en traumatherapeute, trainer en supervisor, omschrijft hiermee treffend de paradox die zij vaak tegenkomt bij kinderen en jongeren in rouw. Vanuit haar praktijk ‘delichtkracht’ begeleidt zij kinderen, jongeren en volwassenen die geconfronteerd worden met verlies, vaak van traumatische aard. Daarnaast traint zij zorgprofessionals om rouw beter te herkennen en begeleiden. In dit blog deelt Petra haar inzichten over hoe rouw zich ontwikkelt bij kinderen en jongeren, hoe het zich kan uiten (ook in het volwassen leven), en hoe zorgprofessionals hierin een ondersteunende rol kunnen spelen.
De weg naar rouwbegeleiding
Petra’s professionele loopbaan begon in het ziekenhuis en bracht haar vervolgens naar het basis- en voortgezet onderwijs. Daar werd ze voor het eerst gevraagd om jongeren te begeleiden bij rouw. “Ik raakte erdoor geboeid”, vertelt ze. In de laatste vijf jaar van haar onderwijsbaan combineerde Petra dit werk met haar eigen praktijk. Inmiddels richt ze zich volledig op haar rol als trauma- en rouwtherapeute, supervisor en trainer.
Wat is rouw?
“Wanneer we rouwen laten we ons verdriet en onze emoties toe, zoeken we afleiding, en werken we aan herstel. De meeste kinderen, jongeren en volwassenen doen dat op deze manier.” Pre-pubers en jongeren laten ook vaak iets zien dat paradoxaal is. Een uitdrukking die Petra vaak gebruikt is: “Blijf zo dicht mogelijk bij mij uit de buurt” (oorsprong onbekend).
Rouw ziet er vaak anders uit bij kinderen dan bij jongeren. Dit heeft onder andere te maken met de (emotionele) ontwikkeling in leeftijdsfasen. “Kinderen leven meer in het moment”, vertelt Petra. “Het ene moment kunnen ze verdrietig zijn en het andere moment kunnen ze weer het grootste plezier hebben.” Jongeren beleven rouw anders. “Zij richten zich meer op de toekomst en hun plek in een sociale groep”, vervolgt Petra. “Dat kan hen ervan weerhouden stil te staan bij hun rouw. Ze hebben vaak het gevoel dat ze geen tijd hebben om te rouwen.”
Petra wijst daarnaast op een belangrijk misverstand: “De gedachte dat hoe jonger je bent, hoe meer veerkracht je hebt, klopt lang niet altijd. Het autonome zenuwstelsel van jonge kinderen is nog niet volledig ontwikkeld, wat betekent dat verlieservaringen hen juist sneller kunnen overspoelen.”
Normale en overspoelende rouw
Petra maakt een belangrijk onderscheid tussen normale rouw en overspoelende rouw. “Bij normale rouw is er balans tussen draagkracht en draaglast”, legt ze uit. “Maar als de draaglast te groot is, bijvoorbeeld wanneer een jong kind een ouder verliest, raakt het systeem overspoeld.” Het autonome zenuwstelsel reageert hierop door een ‘beschermingsmechanisme’ in te schakelen. “Het gooit als het ware een deurtje dicht”, zegt Petra. “Dit is te ingewikkeld, hier blijf ik bij vandaan, zegt het brein. Dat mechanisme is een vorm van overleven.”
De invloed van vroege ervaringen en hechting
De manier waarop een kind leert omgaan met verdriet en emoties, hangt onder andere samen met hoe het gehecht is in de eerste levensjaren. Petra benadrukt dat veilige hechting een belangrijke basis vormt voor veerkracht. “Veerkracht begint aan het begin van ons leven”, legt ze uit. “Een kind dat heeft geleerd dat het mag huilen en getroost wordt, ontwikkelt waarschijnlijk een veilige hechting. Dit geeft hen de veerkracht om emoties te mogen uiten.”
Daarentegen kunnen kinderen die hun emoties hebben moeten onderdrukken, moeite krijgen om met verlies om te gaan. “Sommige kinderen voelen dat ze hun verdriet moeten verstoppen, bijvoorbeeld omdat ze hun ouders niet extra willen belasten. Dat heeft invloed op hoe ze later omgaan met verlies en emoties. Maar het kan ook zijn dat het verdriet er voortdurend is en het kind of de jongere in het verdriet blijft. Dat is het andere uiterste.”
Petra benadrukt dat vroege ervaringen een blijvende invloed kunnen hebben. “Als je jong leert om je voor verlies af te sluiten, zit dat ingebakken in je autonome zenuwstelsel. Naast dit mechanisme is het van belang om met nieuwe ervaringen het anders te gaan doen.” Ze illustreert met een voorbeeld hoe een gebeurtenis op jonge leeftijd later nog tot uiting kan komen: “Als een baby een traumatisch verlies of ervaring meemaakt, kan dat impact hebben op hoe ze later met stress en verlies omgaan. Als baby kun je dingen niet onder woorden brengen, maar je voelt wel van alles. Dit kan in het systeem blijven zitten. Later, als volwassene, kunnen mensen in stressvolle situaties letterlijk zonder woorden komen te zitten, omdat dit een reactie is die als baby in hun systeem is vastgelegd.”
Signalen van stagnerende rouw
De meeste kinderen en jongeren kunnen rouwen, zeker als zij een goed sociaal netwerk hebben. Maar er zijn signalen die kunnen wijzen op stagnerende rouw:
Petra benadrukt dat het belangrijk is om deze signalen te herkennen. “Als dit gedrag tijdelijk is, hoeft er niet meteen iets aan de hand te zijn. Maar als het langer aanhoudt, is het belangrijk om het gesprek aan te gaan en waar nodig de juiste hulp in te schakelen.”
Hoe kunnen zorgprofessionals en docenten ondersteunen?
Petra ziet een belangrijke rol voor zorgprofessionals en docenten in het signaleren en begeleiden van rouw. Ze legt uit dat kennis over hechting en emotionele ontwikkeling cruciaal is. “Als je als professional meer weet over hoe mensen met emoties omgaan, kun je rouw eerder herkennen en beter ondersteunen.” Zelfkennis is hierin minstens zo belangrijk. “Hoe meer je van jezelf weet, hoe beter je een ander kunt begeleiden”, benadrukt Petra. “Je eigen hechtingsstijl en emotionele patronen bepalen vaak hoe je reageert op een jongere in rouw. Als je dat bewustzijn hebt, kun je effectiever helpen.”
Petra pleit daarom voor meer aandacht voor rouw en verlies in opleidingen. “In het onderwijs gaat het vaak over vakkennis, maar weinig over de psychologie van kinderen en jongeren, en over onszelf. Als we aan de voorkant meer signalen kunnen oppakken, hoeven we aan de achterkant minder problemen op te lossen.”
Ervaringsgerichte cursus: ‘Omgaan met verlies en rouw bij kinderen en jongeren’
Voor professionals die meer willen leren over rouw geeft Petra de cursus ‘Omgaan met verlies en rouw bij kinderen en jongeren’. Deze driedaagse cursus combineert theorie en ervaringsgericht leren. “Als je komt voor alleen theorie, kun je beter een boek lezen”, zegt Petra. “Wij laten deelnemers ervaren hoe emoties werken, zowel bij henzelf als bij anderen.”
De cursus is geschikt voor professionals uit verschillende disciplines, van onderwijs en zorg tot jeugdhulpverlening. “Iedereen die signalen kan oppikken en een gesprek kan voeren, kan een groot verschil maken.”
De cursus bestaat uit drie ervaringsgerichte, interactieve dagen van 09.30 tot 16.00 uur, inclusief een volledig verzorgde lunch en koffiepauzes. De volgende edities staan gepland in 2025:
Schrijf je hier in!
Wil je graag meer weten over ons nascholingsaanbod? Of heb je een andere vraag? Neem dan contact met ons op. Wij helpen je graag verder!
