Rouw kan een diepe impact hebben op jongeren, vooral wanneer zij geconfronteerd worden met het verlies van een ouder, broer, zus of een ander belangrijk persoon in hun leven. Dr. Riet Fiddelaers-Jaspers is gepromoveerd op het thema rouw bij jongeren. Door haar uitgebreide werk in dit vakgebied heeft ze waardevolle inzichten opgedaan over hoe rouw zich bij jongeren ontwikkelt, hoe je het signaleert en hoe je ze begeleidt. In dit blog deelt Riet haar visie op het omgaan met rouw bij jongeren.

De complexiteit van rouw bij jongeren
Rouw is een veelzijdig begrip dat Riet definieert als “het missen van een betekenisvol iemand of iets.” Ze benadrukt het belang van het onderscheid tussen ‘rouw’ — de intense emotie direct na een verlies — en ‘rouwen’, een proces dat zich door de tijd heen blijft ontwikkelen.

Rouwen is afhankelijk van de leeftijd en ontwikkeling van de jongere. “Jonge kinderen kunnen de impact van een verlies nog niet volledig overzien. Rouw komt in verschillende fases naarmate ze ouder worden”, vertelt ze. “In de puberteit kan rouw erg intens zijn. Jongeren proberen het soms weg te duwen of voelen het juist heel sterk. Deze periode, waarin ze zoeken naar zelfstandigheid en hun eigen identiteit, kan het rouwproces bemoeilijken en veel vragen oproepen. Bijvoorbeeld, meisjes kunnen zich afvragen hoe ze met hun vader over menstruatie kunnen praten, terwijl jongens hun vader missen bij hun eerste scheerbeurt. Jongeren die een broer of zus verloren hebben, kunnen momenten van gemis ervaren, zoals 'Ik heb gedoe met mijn ouders, was mijn broer of zus er maar'. Ook kunnen opmerkingen van klasgenoten over hun eigen problemen, zoals gescheiden ouders, gevoelens van jaloezie oproepen bij jongeren die een ouder hebben verloren.”

De rol van hechting en rouwstijlen
Rouwstijlen bij jongeren zijn vaak verbonden met hun hechtingspatronen. "Jongeren die een veilige hechting hebben ervaren en waarin emoties bespreekbaar waren, voelen zich vaak beter ondersteund in hun rouwproces omdat ze weten dat ze hulp kunnen vragen", legt Riet uit. "Daarentegen hebben jongeren die opgroeien in moeilijke gezinssituaties, waarin emoties niet openlijk gedeeld worden of waar zij een zorgende rol op zich moeten nemen, vaak meer moeite om hulp te vragen."

Daarnaast bestaat er complexe rouw, waarbij het rouwproces langer en intensiever is en gepaard kan gaan met bijkomende problemen zoals slaapstoornissen, eetproblemen of sociale terugtrekking. "Ongeveer 10% van de jongeren ervaart complexe rouw", zegt Riet. "Deze jongeren hebben vaak behoefte aan intensievere begeleiding en therapie. Maar dat betekent dat het bij 90% normale of gezonde rouw betreft, wat overigens lastig genoeg is."

Signalen van rouw bij jongeren
Jongeren ontwikkelen vaak overlevingsstrategieën die hun rouw maskeren. "Sommige jongeren vertonen stoer gedrag of proberen anderen constant te helpen zonder aan zichzelf te denken. Dit zijn manieren om hun eigen verdriet op afstand te houden", vertelt Riet. "Andere jongeren worden clownesk of trekken zich juist volledig terug, wat kan leiden tot verkeerde interpretaties door hun omgeving."

Riet benadrukt hoe belangrijk het is om deze signalen te herkennen en serieus te nemen. "Overlevingsgedrag kan een manier zijn om de intense emoties van rouw te vermijden. Maar als je niks doet met rouw, is het alsof het wordt opgeborgen in een roestig kluisje dat diep weggestopt zit. Het kost veel moeite om dat kluisje later te openen, maar soms kan het niet anders, je kunt het niet afdwingen. Het is belangrijk om met rouw aan de slag te gaan wanneer je er klaar voor bent. Anders blijft het een last die je je hele leven meedraagt." Daarom is het van groot belang dat professionals en naasten leren letten op deze signalen en door de maskers heen kijken om de echte behoeften van jongeren in rouw te zien.

Begeleiding en behandeling van jongeren in rouw
Begeleiding bij rouw hoeft niet altijd alleen te bestaan uit praten. "Praten kan helpen, maar voor veel jongeren zijn creatieve uitdrukkingsvormen zoals tekenen, muziek maken of het schrijven van een brief ook heel effectief", zegt Riet. Een belangrijk aspect van begeleiding is het normaliseren van rouw en jongeren laten inzien dat ze niet gek zijn en dat ze hun verdriet niet alleen hoeven te dragen. "Als behandelaar ben je slechts een passant in hun leven. Daarom is het cruciaal om ook te kijken hoe hun directe omgeving hen kan ondersteunen", benadrukt Riet. Ze gebruikt vaak oefeningen waarbij jongeren leren hun gevoelens te uiten bij mensen die voor hen van belang zijn. Dit helpt hen om het gesprek aan te gaan en om steun te vragen op een manier die voor hen werkt. Uiteindelijk helpt dit hen om rouw een plek te geven als een verweven deel van hun leven.

Riet wijst ook op de belangrijke rol die leraren, sportcoaches en andere volwassenen kunnen spelen in het rouwproces van jongeren. "Volwassenen die als kind iemand hebben verloren, geven vaak aan dat het meest waardevol was dat iemand hen echt zag. Een simpel gebaar, zoals een klopje op de schouder of laten merken dat ze niet alleen zijn, kan een groot verschil maken. Het hoeft echt niet altijd een therapeutische aanpak te zijn."

Innovaties in het werkveld
Riet heeft in haar carrière diverse ontwikkelingen gezien in de begeleiding van rouw. "EMDR wordt steeds vaker toegepast bij traumatische rouw om de scherpe randen van pijnlijke herinneringen af te halen", legt Riet uit. Daarnaast ziet ze dat jongeren steeds vaker moderne middelen gebruiken om hun verhaal te delen en om te gaan met hun situatie, zoals het maken van filmpjes of het schrijven van blogs. Dit biedt hun een manier om om te gaan met hun ervaringen een stem te geven aan hun gevoelens.

Congres over rouw bij jongeren
Het congres 'Jonge mensen, groot verdriet' vindt plaats op 26 november in Zeist. Dit congres biedt zorgprofessionals praktische handvatten om rouw bij jongeren beter te signaleren en te begeleiden. Riet Fiddelaers-Jaspers zal als dagvoorzitter haar inzichten en ervaringen delen. "Op dit congres leer je door de maskers van jongeren heen te kijken en beter te begrijpen wat ze nodig hebben. Jongeren roepen vaak 'blijf uit mijn buurt', maar eigenlijk verlangen ze juist naar hulp. Dit congres helpt je die paradox te doorgronden."

Tijdens het congres komen diverse sprekers aan bod die hun kennis en ervaringen delen, en er is volop ruimte voor interactie en het uitwisselen van praktijkervaringen. Het is een unieke kans om te leren van experts en je kennis op het gebied van rouw bij jongeren te verdiepen. Schrijf je nu in om deel te nemen aan dit evenement.