Mariëlle van Pampus is gynaecoloog-perinatoloog en thans onderzoeker bij het OLVG, waarbij ze zich met name verdiept in het onderwerp psychiatrie en zwangerschap. Ze vindt het essentieel om te bestuderen wat ziekte en zwangerschap voor moeders betekenen: hoe beïnvloedt een ziekte de zwangerschap, en hoe beïnvloedt de zwangerschap een onderliggende ziekte? Na jarenlang werkzaam te zijn geweest in het ziekenhuis, richt ze zich nu op haar rol als arbo-arts en begeleidt ze diverse promovendi en onderzoekers, waarbij ze haar uitgebreide expertise op een nieuwe manier inzet.
In dit blog bespreekt Mariëlle de psychosociale en psychiatrische problematiek rondom zwangerschap en het belang van goed doorvragen door zorgprofessionals.

Psychosociale en psychiatrische problematiek rondom de zwangerschap 
Ongeveer 20% van de zwangere vrouwen is psychosociaal of psychisch kwetsbaar. Psychosociale problemen variëren van financiële zorgen tot huisvestingsproblemen, terwijl psychiatrische problemen zoals angststoornissen, depressies en posttraumatische stressstoornissen (PTSS) medisch van aard zijn. 
“Psychische klachten kunnen al voor de zwangerschap aanwezig zijn, maar ook ontstaan tijdens de zwangerschap of na de geboorte van het kind. Bij deze kwetsbare groep vrouwen is het risico op een negatieve zwangerschapsuitkomst groter, zoals een grotere kans op vroeggeboorte, of een te laag geboortegewicht of complicaties tijdens de bevalling”, legt Mariëlle uit. 

Een negatieve ervaring kan bij sommige vrouwen na de bevalling leiden tot PTSS-klachten of depressie. “De eerste 1.000 dagen van een kind zijn cruciaal voor de ouder-kindrelatie. Als een vrouw dan psychische klachten heeft, kan de moeder-kindbinding worden verstoord, wat op latere leeftijd, bijvoorbeeld in de puberteit, kan leiden tot problemen met hechting. Daarom is het belangrijk dat zorgprofessionals alert zijn op zwangere vrouwen die mogelijk psychische klachten hebben of ontwikkelen en ze weten hoe ze kunnen signaleren wie kwetsbaar is en wie niet.”

Risicofactoren van psychische klachten rondom de zwangerschap
“Als je ergens aanleg voor hebt, kan dat worden vergroot door de zwangerschap. Als je bijvoorbeeld aanleg hebt voor depressie, kan dat door de zwangerschapshormonen worden uitvergroot. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor suikerziekte; heb je daar aanleg voor dan is de kans groter dat je zwangerschapsdiabetes krijgt.” Waar vaak niet aan wordt gedacht is dat de sociaaleconomische positie ook een grote rol kan spelen. “Mensen met een lagere sociaaleconomische positie hebben een verhoogd risico op een minder goede gezondheid”, zegt Mariëlle. “Die kwetsbaarheid kan – helaas – ook doorwerken tijdens de zwangerschap en op de uitkomst daarvan.”

Voor extra kwetsbare vrouwen kan de zwangerschap ook juist kansen bieden. “Door de zwangerschap kom je in beeld bij zorgverleners”, legt Mariëlle uit. “Tijdens de contactmomenten kunnen klachten duidelijk worden die anders misschien onopgemerkt waren gebleven. Deze vrouwen kunnen onder andere worden begeleid door een POP-team (Psychiatrie, Obstetrie en Pediatrie) dat bestaat uit een gynaecoloog of verloskundige, psychiater en kinderarts.”

Kijk naar de vrouw achter de zwangerschap
“Het vaststellen of iemand psychische problematiek heeft, vereist goed doorvragen en luisteren”, benadrukt Mariëlle. Dit betekent dat zorgprofessionals verder moeten kijken dan alleen de diagnose en symptomen. “We denken nog te vaak in diagnoses en wat we eraan kunnen doen, maar ik vind het belangrijk om ook te kijken wie het mens achter het ‘probleem’ is en inzicht te krijgen in iemands situatie. Denk eens aan vragen als ‘Was de zwangerschap gepland? Of gewenst?’ ‘Heb je een baan of niet?’ of ‘Heb je steun van je partner of familie?’ ‘Hoe ziet jouw sociale omgeving eruit?’ ‘Of heb je financiële problemen, zo ja, hoe ziet dat eruit?’ Je zult soms versteld staan van wat je te horen krijgt.”
Mariëlle geeft twee voorbeeldsituaties waarin het belangrijk is om door te vragen. “Het is normaal dat een vrouw een beetje angstig is tijdens de zwangerschap, maar als iemand aan het begin van de zwangerschap meteen over een keizersnede begint, is dat een signaal om verder in te zoomen: waar komt die angst vandaan? Wat speelt er echt? Daar ligt de taak van zorgprofessionals om zorgvuldig te diagnosticeren. Of denk bijvoorbeeld aan vrouwen die heel vaak op consult komen; rondom de zwangerschap lijkt alles goed te gaan, maar als je doorvraagt, blijkt dat de vrouw veel angst voor bijvoorbeeld de bevalling heeft. Angst kan grote gevolgen hebben: vrouwen die angstig zijn, hebben een twee keer zo grote kans op een postpartumdepressie en lopen zes keer meer risico op een negatieve bevallingservaring of zelfs op PTSS. Ook is de kans op vroeggeboorte twee keer zo groot.”

Congres Psychiatrie & Zwangerschap
Wat is het verschil tussen gewone zwangerschapskwaaltjes en signalen van psychiatrische problematiek? Welke risicofactoren dragen bij aan het ontstaan van psychische klachten tijdens de zwangerschap? En hoe geef je de juiste behandeling in de wensfase, zwangerschap en kraamtijd? Deze en andere belangrijke vragen staan centraal tijdens het Congres Psychiatrie & Zwangerschap.
“Het congres brengt zorgprofessionals op de hoogte van de nieuwste inzichten en behandelmethodes. Het mooie is dat met een diverse groep aan sprekers – van gynaecologen en psychiaters tot verpleegkundig specialisten GGZ – de onderwerpen vanuit meerdere invalshoeken worden belicht.”
Het programma start in de ochtend met een plenair gedeelte, waarna je in de middag kunt kiezen uit drie interactieve workshops. Deze bieden praktische handvatten die je direct kunt toepassen in de dagelijkse praktijk. Schrijf je hier in.