Kirsten Regtop kwam in 2008 als maatschappelijk werker voor het eerst in aanraking met huiselijk geweld en merkte dat zij, net als veel van haar collega’s, zich onbekwaam voelde om hiermee om te gaan. Dit inspireerde haar om zich verder te verdiepen in het onderwerp. Zo ondersteunde ze als Coördinator Geweld in Afhankelijkheidsrelaties de buurtteams in Utrecht en werkte ze enkele jaren bij Veilig Thuis Noord Oost Gelderland. Tegenwoordig is Kirsten spreker en trainer bij Fabriek69, een expertisecentrum dat professionals in onderwijs, zorg en welzijn ondersteunt bij de thema’s relaties, intimiteit en seksualiteit. Ze zet zich in om bewustwording te creëren en kennis te delen over complexe onderwerpen als seksueel geweld en huiselijk geweld, waaronder ook kindermishandeling en ouderenmishandeling vallen. In dit blog vertelt Kirsten over het belang van bewustwording van ouderenmishandeling binnen zorginstellingen.

Wat wordt verstaan onder ouderenmishandeling?
“Ouderenmishandeling betekent dat een oudere door iemand van wie hij of zij afhankelijk is, geweld wordt aangedaan”, legt Kirsten uit. “Ouderenmishandeling komt voor in verschillende vormen. Het gaat niet alleen om fysiek of psychisch geweld, maar ook om financiële uitbuiting of verwaarlozing. In Nederland komt ouderenmishandeling onder thuiswonenden gemiddeld in 1 op de 20 gevallen voor, en ook in zorginstellingen is het een probleem. Hierin spelen vaak familieleden, vrijwilligers of zorgprofessionals een rol.”

Kirsten geeft een aantal voorbeelden: “Bij financiële uitbuiting kun je denken aan een oude man die een buurjongen in huis neemt en een kamer aan hem verhuurt. De jongen doet boodschappen met de pinpas van de man, maar ook voor zichzelf, zonder toestemming. De kinderen ontdekken dit pas wanneer hun vader hen benadert omdat een betaling is geweigerd. Een voorbeeld van verwaarlozing is een dochter die zegt voor haar 80-jarige moeder te zorgen. Wanneer de huisarts het huis echter ziet, ziet ze dat de woning vervuild is, de moeder naar urine ruikt en er geen eten in de koelkast staat.”

Vermoedens van ouderenmishandeling
Kirsten merkt op dat ouderenmishandeling nog steeds een ondergeschoven kindje is binnen zorginstellingen, mede door de vele andere aandachtspunten binnen de zorg. “Wat we merken is dat er vaak helemaal geen vermoeden is van ouderenmishandeling”, vertelt Kirsten. “Veel mensen denken dat het in zorginstellingen niet voorkomt, of in ieder geval niet in hun eigen instelling. Omdat mensen er niet op zijn ingesteld, hebben ze geen voelsprieten voor deze situaties.”

Ze vervolgt: “Als mensen wél iets vermoeden, wordt er vaak gedacht: ‘Ik zal het wel verkeerd interpreteren’. Er is ook angst dat het bespreken van vermoedens kan leiden tot escalatie. We hebben de neiging om weg te kijken, omdat het bij jezelf allerlei morele dilemma’s oproept. Je ziet iets gebeuren, maar vaak weet je niet precies hoe of wat. Die twijfel maakt ouderenmishandeling een lastig thema, zeker omdat het ook over privacy en integriteit gaat. Daarom is het belangrijk dat zorgprofessionals meer kennis krijgen over wat ouderenmishandeling precies inhoudt, hoe ze het kunnen herkennen en wat ze ermee moeten doen.”

Creëer bewustwording
Bewustwording is een belangrijke eerste stap voordat het probleem écht kan worden aangepakt. “Neem het thema duidelijk op in het beleid van de zorginstelling. Stel bijvoorbeeld een multidisciplinair team op die periodiek signalen en de aanpak van ouderenmishandeling bespreken. Bovendien kunnen zorginstellingen hun medewerkers ondersteunen door scholing en training rondom ouderenmishandeling te faciliteren.” Kirsten adviseert: “En als je iets ziet, bespreek dat dan eerst met een collega. Naar wie je gaat, hangt af van de organisatie binnen de instelling. Soms is er een aandachtsfunctionaris met extra kennis over dit thema waar je terecht kunt. Vervolgens is het belangrijk dat je in het gesprek niet blijft hangen in de vraag of je het goed hebt gezien, maar dat je samen kijkt hoe je met elkaar omgaat met de signalen die waar zijn genomen.”

De balans tussen zelfbeschikking en ingrijpen
Het blijft voor veel zorgprofessionals een uitdaging om een goede balans te vinden tussen het respecteren van de zelfstandigheid van ouderen en de noodzaak om in te grijpen bij vermoedens van mishandeling. “Ik zal een voorbeeld geven. Het komt voor dat een oudere afhankelijk is van de zorg van degene die ook de oudere financieel uitbuit of mishandelt. Zeker als diegene een eigen kind is, dan is het heel ingewikkeld om te bepalen wanneer er ingegrepen kan worden. Er is niet altijd zicht op wat er gebeurt, omdat een oudere als slachtoffer dat ook niet wil delen. De gevolgen van ingrijpen kunnen enorm zijn voor een slachtoffer, zoals contactverlies met een kind op latere leeftijd. Ook kan een professional twijfelen aan de wilsbekwaamheid van een slachtoffer. Daarnaast lijken veel signalen van ouderenmishandeling op die van dementie. Hierdoor kan je als professional op het verkeerde been gezet worden.”

Kirsten vervolgt: “Het is daarom heel belangrijk dat je weet wat de juridische regels zijn, vooral als het gaat om wilsbekwaamheid. Wanneer moet je als zorgprofessional ingrijpen, en wanneer laat je de oudere zelf in regie? Dit is een ingewikkelde afweging, zeker in Nederland, waar privacy heel goed beschermd is.”

Cursus ouderenmishandeling: bewustwording, signaleren en aanpakken
Tijdens de cursus Ouderenmishandeling wordt veel aandacht besteed aan bovengenoemde juridische aspecten. Kees Blankman, bijzonder hoogleraar Ouderenrecht, zal dit onderwerp behandelen. Kirsten begeleidt de deelnemers tijdens de cursus bij het oefenen van gesprekstechnieken, waarbij zij hun eigen casuïstiek kunnen inbrengen. “Zo kunnen de professionals met concrete handvatten terug naar de zorginstelling en deze kennis verder verspreiden onder collega’s”, legt Kirsten uit. “Daarnaast is de cursus niet alleen nuttig voor verpleegkundigen en verzorgenden, maar biedt deze ook artsen praktische vaardigheden en juridische kennis om ouderenmishandeling effectief aan te pakken.”

Ben jij een zorgprofessional en wil je beter voorbereid zijn op situaties van (vermoedelijke) ouderenmishandeling? Schrijf je dan in voor de tweedaagse cursus in Utrecht. In een interactieve setting krijg je de mogelijkheid om te oefenen met realistische praktijkvoorbeelden en je vaardigheden te versterken.