Karlijn Lansink over het belang van lichaamsgericht werken bij rouw en trauma
“In de westerse cultuur zijn we vooral gewend om met ons hoofd te denken en signalen van ons lichaam te negeren.”

Karlijn Lansink is rouw- en verliesbegeleider, trainer en theaterdocent. Na een aantal jaar werkzaam te zijn geweest als theaterdocent voor jongeren, besloot Karlijn zich in 2018 te specialiseren in rouw- en verliesbegeleiding. Haar coaching sessies gaan verder dan praten: ze werkt systemisch en lichaamsgericht, met veel aandacht voor wat je voelt en ervaart. Vanwege haar achtergrond in theater en onderwijs gebruikt Karlijn creatieve werkvormen om mensen te ondersteunen in hun proces van rouw en persoonlijke groei. Ze begeleidt zowel jongeren als volwassenen in haar praktijk aan huis. Daarnaast geeft ze diverse trainingen rondom rouw en verlies, lichaamsgericht werken en systemisch werken.

In dit blog vertelt Karlijn over het nut van lichaamsgericht werken, en hoe je hiermee doorbraken kunt bereiken bij cliënten.

Het lichaam betrekken bij rouw en trauma
Karlijn vindt het belangrijk om bij haar rouw- en verliesbegeleiding verder te gaan dan praten; het draait ook om wat je in je lichaam voelt. Dit inzicht is diepgeworteld in haar eigen leven. “Verlies is een groot leidmotief in mijn leven, omdat ik op jonge leeftijd mijn moeder verloor”, vertelt ze. Ze weet als geen ander hoe dat zich opslaat in je lijf. Haar achtergrond als theaterdocent heeft haar laten zien hoe emoties zich fysiek kunnen uiten. “In theaterlessen op de basisschool begint het vaak met fantasierijke scènes over heksen en koningen. Maar naarmate leerlingen ouder worden en de scènes realistischer worden, zie je dat het hen echt raakt. Het fysieke en emotionele komen dan samen.” Karlijn merkt op dat door enkel te praten mensen geneigd zijn om in het verhaal te blijven hangen. “Als kind zou ik gezegd hebben: ‘Het is heel naar dat mijn moeder overleed, maar daarna ging het best snel weer goed met me.’ Die woorden staan los van wat je écht voelt. Praten kan een manier zijn om gevoelens en lichamelijke sensaties te vermijden.” In haar sessies moedigt ze mensen daarom ook aan om stiltes toe te laten. “Na tien seconden stilte kan er dan al van alles gebeuren. Vooral in het lijf, En precies daar kan de doorbraak liggen.”

Lichaamsgericht werken: wat is het?
“Er zijn verschillende visies op lichaamsgericht werken, een eenduidige uitleg bestaat niet.

Een goede fysiotherapeut snapt bijvoorbeeld dat spanningen in het lichaam worden vastgehouden en bepaalde klachten beïnvloedt. Bij een lichaamsgerichte coach, zoals mijn collega Anne Marloes Gort, wordt het hele lichaam actief betrokken. Tijdens haar sessies wordt er klein en in stilte gewerkt, maar bijvoorbeeld ook gestampt, geschreeuwd of geroepen, zodat opgeslagen spanning loskomt. Ik link lichaamsgericht werken aan systemisch werken. Zo kijk ik bijvoorbeeld hoe je ouders je hebben geleerd om met bepaalde situaties om te gaan en laat mensen dat fysiek doorvoelen en uiten. Je kunt bijvoorbeeld vertellen dat je moeder er nooit voor je was, maar je kan die afstand ook visualiseren door vloerankers neer te leggen of poppetjes op te stellen. Door het fysiek te houden, blijf je veel meer in het hier en nu. Je raakt niet verzonken in eindeloos praten of analyseren, je maakt het juist concreet. Daarbij vraag ik tijdens een sessie altijd aan de persoon hoe hij zich in zijn lijf voelt: voel je een spanning ergens? Een frons, een geklemde kaak, of samengeknepen handen? Door te voelen waar het begint te tintelen of bruisen in je lichaam, kun je tot nieuwe inzichten komen.”

De toepassing van de polyvagaal theorie
De polyvagaaltheorie gaat ervan uit dat ons zenuwstelsel meerdere verdedigingsstrategieën inzet bij stress, zoals fight, flight en freeze. Deze reacties gebeuren onbewust. “Jouw systeem kiest de respons gebaseerd op hoe het in het verleden heeft geleerd te reageren. 

Het begrijpen van deze automatische reacties is essentieel om stress en trauma beter te kunnen aanpakken. In de westerse cultuur zijn we vooral gewend om met ons hoofd te denken en ons lichaam te negeren. Daardoor beseffen veel mensen niet hoeveel signalen hun lichaam afgeeft. Door lichaamsgericht te werken, kun je dat bewustzijn vergroten en leren om stap voor stap uit een vecht- of vluchtmodus te komen.” Karlijn geeft een voorbeeld: “Stel, iemand met burn-outklachten wordt geadviseerd om een dagje naar de sauna te gaan. Als die persoon gewend is om constant in de vluchtmodus te zitten, voelt dat helemaal niet ontspannen, maar juist ongemakkelijk. Daarom is het belangrijk om eerst te werken aan dat ‘onveilige’ gevoel. Tijdens een sessie onderzoeken we samen waar bepaalde reacties vandaan komen. Daarna kunnen we de inzichten gebruiken om langzaamaan toe te bewegen naar een ‘veilig’ gevoel.”

Ze vervolgt: “Hoewel de polyvagaaltheorie geen specifieke behandelmethodiek is, kun je de inzichten in allerlei situaties toepassen. Stel dat een leerling uit zijn slof schiet, omdat hij de uitleg niet begrijpt. In plaats van te reageren met ‘doe eens rustig’, kun je goed naar het lijf kijken en ondertitelen wat je denkt dat je ziet en erkenning geven: ‘Ik kan mij voorstellen dat het nog niet duidelijk is en dat dit je onrustig maakt’ en de uitleg nog een keer rustig herhalen. Het kan zijn dat de leerling al niet lekker in zijn vel zat, of thuis ook weinig gehoord wordt en met een begripvolle benadering help je hem tot rust te komen. Bovendien wordt de polyvagaaltheorie steeds vaker aangehaald op vooraanstaande congressen en krijgt lichaamsgericht werken steeds meer naamsbekendheid in de medische wereld. Ik denk dat deze inzichten een mooie toevoeging zijn aan de toolbox van bijvoorbeeld zorgprofessionals in de ggz en gehandicaptenzorg, of een huisarts of verloskundige.”

Praktische tips voor lichaamsgericht werken
Karlijn noemt een aantal tips om als zorgprofessional lichaamsgericht werken te integreren in bestaande methodes. “Lichaamsgericht werken vraagt om het lef om de tijd te nemen. Als je langzaam en in afstemming met het lichaam werkt, kun je grote stappen maken. Van mijn cursisten hoor ik vaak dat ze door de oefeningen die ik geef, sneller tot de kern komen bij de cliënt. Bovendien is het belangrijk om oprecht nieuwsgierig te zijn naar wat er speelt. Raak bijvoorbeeld niet geïrriteerd als de cliënt nog steeds niet gestopt is met blowen, maar vraag door: Waarom wilde je een joint roken? Wat doet de joint voor je? Wat voel je in je lijf voordat je de joint opsteekt en daarna? Wees daarnaast creatief in je aanpak. Voor lichaamsgericht werken heb je echt geen grote ruimte nodig. Je kunt een cliënt al iets laten visualiseren met een simpel blaadje op tafel. Uiteraard is het ook belangrijk om je eigen systemen te leren kennen: wanneer schiet je zelf in een onveilige modus? Door je eigen reacties te erkennen, kun je cliënten beter begeleiden.”

Wil je leren hoe je lichaamsgericht werken en de polyvagaal theorie effectief inzet bij cliënten? Schrijf je dan hier in voor de Cursus Lichaamsgericht werken: toepassen van de polyvagaal theorie in de praktijk. De tweedaagse cursus biedt diverse voorbeeldcases en praktische oefeningen.