“Het is belangrijk om te weten hoe je je hoofd koel houdt en je hart warm, om jongeren het beste te kunnen helpen.”

Suïcidaliteit onder jongeren is een zorgwekkend probleem. Depressiviteit, het gevoel dat je tot last bent, nergens bij hoort of geen controle hebt over je emoties; dit kan jongeren in een vicieuze cirkel van suïcidale gedachten en gedrag brengen. Jacquelijne Schraven, klinisch psycholoog en psychotherapeut bij Altrecht, behandelt jongeren met complexe persoonlijkheidsproblematiek en suïcidaliteit. In dit blog deelt zij haar inzichten over suïcidepreventie bij jongeren en het belang van goede zorg en behandelingen.

Het vinden van een roeping
“Toen ik net van mijn opleiding psychologie afkwam, was ik behandelaar van een jonge cliënte die vertelde dat ze dood wilde. Ik raakte hiervan in paniek”, vertelt Jacquelijne. “Tijdens mijn opleiding was hier geen aandacht aan besteed en ik was bang dat het mijn schuld was als ze om het leven zou komen door zelfdoding. Ik voelde me ernstig tekortschieten en dacht: ‘dit kan ik niet’.” Deze ervaring is voor veel zorgverleners herkenbaar. Het verliezen van een jongere door suïcide is waarschijnlijk één van de grootste nachtmerries van een behandelaar. Jacquelijne is zich na deze ervaring, gaan specialiseren in de behandeling van suïcidale jongeren en deelt haar kennis met andere zorgverleners. “Het is belangrijk om te weten hoe je je hoofd koel houdt en je hart warm, om jongeren en hun gezinnen het beste te kunnen helpen”, zegt ze.

Suïcide onder jongeren in Nederland
In Nederland heeft 1 op de 5 jongeren suïcidale gedachten. Hoewel het aantal daadwerkelijke suïcides onder de 20 jaar relatief stabiel is, met 54 zelfdodingen in 2023, blijft het probleem schrijnend. “Er was een piek in 2017, toen 81 jongeren suïcide pleegden. Dat leidde tot intensiever onderzoek door 113 om meer inzicht te krijgen in risicofactoren”, vertelt Jacquelijne. “Uit dat onderzoek kwamen drie subgroepen naar voren. De eerste groep waren perfectionistische meisjes die meerdere psychopathologie ontwikkelden en uitvielen op school door klinische opnames. De tweede groep betrof jongens met een ontwikkelingsstoornis zoals autisme, ADHD en dyslexie die werden overgeplaatst naar het speciaal onderwijs en zich afgewezen voelden. En een derde groep waren jongeren zonder duidelijke signalen die nooit hulp hadden ontvangen. Ook sociale media kunnen een negatieve rol spelen. Algoritmes op platforms zoals TikTok en Instagram kunnen jongeren in een neerwaartse spiraal van depressieve content trekken, waardoor negatieve gedachten worden versterkt.”

Persisterende suïcidaliteit
Jacquelijne legt uit hoe belangrijk het is om onderscheid te maken tussen acute en persisterende suïcidaliteit, omdat het plan van aanpak voor goede zorg wezenlijk anders is.

“Acute suïcidaliteit klaart op bij verbetering van het psychiatrisch beeld (bijvoorbeeld depressie of psychose) of verbetering van psychosociale stress (bijvoorbeeld uit huis worden gezet of uitzetting land). Dit is veelal niet het geval bij persisterende suïcidaliteit.”

“Persisterende suïcidaliteit, voorheen chronische suïcidaliteit genoemd, is aanhoudende of terugkerende suïcidaliteit. Vaak is er sprake van complexe, meervoudige en langdurige problematiek met veel niet-passende behandeltrajecten en behandelbreuken. Bij veel jongeren is er sprake van heftige emotieregulatieproblemen waardoor ze voortdurend overspoeld raken. Voor veel jongeren wordt de gedachten aan suïcide en bijbehorende pogingen een manier om te ontsnappen aan de pijnlijke gevoelens. Ze willen weg van hun gevoelens, hier controle over krijgen en suïcide wordt daarbij gezien als een nooduitgang. Dat idee geeft hen rust, maar kan in de loop van de tijd leiden tot kwellende dwangmatige zelfdodingsgedachten. Deze vorm van suïcidaliteit vereist behandeling, waarbij jongeren en hun naasten leren op andere manieren met overweldigende emoties om te gaan. Een opname kan bijvoorbeeld juist averechts werken, omdat jongeren dan het gevoel kunnen krijgen dat ze het zelf allemaal niet kunnen en hun regie wordt weggenomen met ongezonde patronen tot gevolg.”

De uitdagingen voor zorgverleners
Jacquelijne heeft onderzoek verricht naar de ketensamenwerking rond Utrechtse jongeren met suïcidaliteit. Dit laat zien dat veel zorgverleners zich onzeker voelen over hoe ze het beste kunnen omgaan met deze jongeren. “Stel je voor dat een 15-jarige al een jaar lang suïcidale gedachten heeft en eindelijk dapper genoeg is om dit te delen met een behandelaar. Als die behandelaar de jongere dan doorverwijst omdat de problematiek te zwaar is, kan dat een enorme klap zijn voor de jongere en het vertrouwen in behandelaren schaden.” Het is daarom cruciaal dat zorgverleners leren contact te maken met de wanhoop van jongeren en hen het gevoel geven dat ze niet alleen zijn. Verbinding maken en eenzaamheid opheffen zijn essentieel. “Wees niet bang om door te vragen”, adviseert Jacquelijne.

De oprichting van het suïcide-expertiseteam voor jeugd (SET-j) 
Om zorgverleners te ondersteunen, richtte Jacquelijne het suïcide-expertiseteam voor jeugd (SET-j) op. Dit team biedt ondersteuning en advies aan zorgverleners die werken met suïcidale jongeren. “We fungeren als vangnet voor professionals die twijfelen over de juiste aanpak”, legt Jacquelijne uit. “We bieden advies over gesprekstechnieken, hoe je iemand op een goede manier kan doorverwijzen en wat je in de tussentijd kan doen om een jongere te blijven ondersteunen. En, we geven ook handvatten over hoe je om moet gaan met situaties waarin jongeren vragen om geheimhouding.” Het SET-j helpt zorgverleners beter om te gaan met dilemma's, zoals wanneer jongeren niet willen dat hun ouders op de hoogte worden gesteld van hun suïcidale gedachten. “We bespreken wat goede zorg inhoudt en wat je als hulpverlener kunt doen om de jongere en hun gezinnen zo goed mogelijk te begeleiden.”

Wat heeft het SET-j tot nu toe bereikt? 
Het suïcide-expertiseteam jeugd biedt dagelijks consultatie aan zorgverleners in de regio Utrecht, variërend van eenmanspraktijken tot scholen. Er wordt onderzoek gedaan naar de effecten van SET-j. De eerste bevindingen zijn positief waarbij het zelfvertrouwen en de competentie-gevoelens toe zijn genomen na de consulten van SET-j.    

Opleidingen en trainingen: essentiële handvatten voor zorgverleners 
Jacquelijne benadrukt het belang van voortdurende scholing voor zorgverleners die werken met jongeren met suïcidaliteit. “De cursus 'Jong & Depressief voor professionals in de jeugdhulpverlening', waarin suïcidaliteit een onderdeel is, biedt zorgverleners de mogelijkheid om hun kennis op te frissen en praktische vaardigheden te oefenen”, zegt ze. Tijdens deze training komen ook nieuwe richtlijnen aan bod en krijgen deelnemers de kans om de dilemma’s waar ze in de praktijk tegenaan lopen, te bespreken en ermee te oefenen. De cursus wordt samen met ervaringsdeskundige Carlijn Mol gegeven waardoor het een mooie mix is van theorie, praktijk en ervaring.

De cursus bestaat uit twee interactieve dagen van 09.30 tot 16:15 uur op 23 januari en 6 februari 2025.

Schrijf je hier in voor de cursus.

Denk je aan zelfdoding of heb jij iemand in je omgeving waar je je zorgen om maakt? Kijk op https://www.113.nl/ voor meer informatie.