Eetstoornissen zoals anorexia nervosa en boulimia nervosa ontwikkelen zich geleidelijk, waardoor de signalen vaak te laat worden opgemerkt. Dr. Greta Noordenbos, senior onderzoeker en docent bij de afdeling Klinische Psychologie aan de Universiteit Leiden, heeft haar hele loopbaan gewijd aan het bestuderen van deze complexe aandoeningen. Door haar uitgebreide onderzoek naar alle fasen van eetstoornissen – van de eerste tekenen tot de behandeling van ernstige gevallen – heeft ze diepgaand inzicht verkregen in de complexiteit van deze aandoeningen. In dit blog deelt Greta haar visie op de uitdagingen en kansen in de behandeling van eetstoornissen, en geeft ze aan waarom vroege signalering essentieel is.

De uitdaging van vroege signalering
In de beginfase van een eetstoornis zijn de signalen moeilijk te herkennen, waardoor ze vaak over het hoofd worden gezien. "Voorafgaand aan een eetstoornis zijn er al diverse psychische problemen aanwezig, zoals een negatieve lichaamsbeleving, een laag zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen, pesten, autisme of angst- en dwangstoornissen”, legt Greta uit. "Minder eten kan dan een gevoel van controle en een positievere zelfbeleving geven, want A) het lukt om af te vallen en B) het vergroot het zelfvertrouwen. Mensen met een eetstoornis hoor je regelmatig zeggen: ‘Dit is wat ik kan, hier ben ik goed in!’ Bovendien worden door het minder eten onderliggende negatieve emoties minder gevoeld. Daarom wordt het vaak gezien als een oplossing. Wat er dan gebeurt, is dat mensen met een beginnende eetstoornis deze 'oplossing' gaan verbergen, waardoor de signalen moeilijk te herkennen zijn voor hun omgeving. Pas wanneer de fysieke gevolgen zichtbaar worden, beginnen ouders, leraren of vrienden zich zorgen te maken. Tegen die tijd kan de stoornis al serieus ontwikkeld zijn.”

Greta benadrukt dat naast de uiterlijke symptomen van een eetstoornis, het dus minstens zo belangrijk is om oog te hebben voor de psychische factoren. “Heel vaak denken mensen bij een eetstoornis aan minder eten, afvallen en vermoeidheid. Echter, zijn er ook veel psychische factoren die kunnen duiden op een beginnende eetstoornis, zoals geïrriteerd raken bij maaltijden, toenemende angst en toenemende isolatie omdat ze niet meer met anderen willen uitgaan.”

De rol van ouders, naasten en zorgprofessionals
Ouders, naasten en docenten spelen een cruciale rol bij het herkennen van de vroege symptomen van een eetstoornis. "Het is belangrijk dat ouders, naasten en professionals aandacht hebben voor de onderliggende lichaamsbeleving van een kind. Hoe zit het bijvoorbeeld met de lichaamsbeleving, het zelfvertrouwen en het zelfbeeld? Dit zijn zaken waar al aan gewerkt kan worden voordat een eetstoornis zich ontwikkelt. Er bestaan hele goede cursussen om aan het zelfvertrouwen te werken of om kinderen te helpen omgaan met pesten."

In haar boek In de greep van een eetstoornis gaat Greta in gesprek met ouders van wie hun kind aan anorexia is overleden, en bespreekt ze de pijnpunten en mogelijke oplossingen in het behandelplan. Eén van de voorbeelden die ze aankaart is dat ouders alerter kunnen zijn op het eetgedrag van hun kind. "Als een kind zegt: ‘Mam, ik wil gezonder gaan eten’ kan dat op zich goed zijn. Maar de vraag is: wat ligt daaronder? Het verraderlijke aan anorexia is dat het heel positief gebracht kan worden. In dat geval is het belangrijk dat ouders goed in de gaten houden of het eetgedrag van hun kind echt gezond is. Als er daarnaast vermoeidheidsklachten optreden, het kind zich isoleert, of niet meer wil meedoen met gezinsdinertjes, is dat een fase waarin je extra alert moet zijn. Dan is er echt iets aan de hand."

Ze vervolgt: "Er wordt gezegd dat de huisarts de eerste signalen kan opvangen, maar daar ben ik het niet mee eens. De huisarts wordt pas in een later stadium ingeschakeld. Andere professionals, zoals docenten en sportcoaches, hebben veel vaker direct contact met de kinderen. Zij kunnen een belangrijke rol spelen in het signaleren van problemen. Het valt hen bijvoorbeeld op wanneer een kind bepaalde prestaties niet meer haalt of op een ander energielevel zit.”

Verbetering van de behandeling
Hoewel Nederland beschikt over een uitgebreid netwerk van klinieken, goed opgeleide professionals en gedetailleerde handboeken, is er altijd ruimte voor verbetering. Zoals eerder geschreven, pleit Greta voor een sterkere focus op psychische factoren. Dit kan volgens haar leiden tot een beter en duurzamer herstel. "Veel behandelingen richten zich eerst op voeding en gewicht, wat uiteraard belangrijk is," zegt Greta, “maar de aandacht voor lichaamsbeleving moet ook veel eerder aan bod komen in de behandeling. Er zijn hier tegenwoordig hele goede psychomotorische therapeuten voor. Iemand kan weer op een goed gewicht komen, maar nog steeds een verstoorde lichaamsbeleving hebben. Het is belangrijk om zo’n iemand te leren kijken naar de functie van het lichaam en wat je ermee kunt doen. Je begrijpt hierdoor beter waarom je je lichaam moet voeden. Dit moet ook worden gekoppeld aan een positievere zelfwaardering krijgen."

Daarnaast noemt Greta emotieregulatie als belangrijke pijler. "Uit bijna al mijn onderzoeken bleek dat patiënten in hun jeugd niet hebben geleerd om met hun emoties om te gaan. Je moet juist leren om je emoties veel beter te voelen, te accepteren en te uiten. En daarbij ook negatieve emoties”, legt Greta uit. "Bij een psychomotorische therapeut leer je bijvoorbeeld om die boosheid te uiten in woorden en die boosheid niet langer te richten op je lichaam."

Congres over eetstoornissen
Het congres 'Vroegtijdige signalering en behandeling van eetstoornissen' vindt plaats op 10 december in Amersfoort. Greta zal als spreker en dagvoorzitter haar verdere inzichten delen. "Op deze dag krijgen zorgprofessionals inzicht in hoe we de behandeling van eetstoornissen kunnen verbeteren”, zegt ze. "Er zullen uitstekende sprekers zijn die uitleggen hoe je een eetstoornis in een vroeg stadium herkent en aanpakt. Ook delen ouders hun ervaringen met het hebben van een kind met een eetstoornis. Daarnaast is er volop ruimte voor interactie tussen zorgprofessionals, waardoor veel inspiratie en nieuwe kennis kan worden opgedaan."

Dit congres biedt een unieke kans om te leren van experts en praktijkervaringen uit te wisselen. Schrijf je nu in!